Szerszenie, osy i pszczoły – czym się różnią?

Zapewne każdy z nas nie może doczekać się już wiosny i lata, kwitnących ogrodów pełnych kwiatów, a w nich … no właśnie. Wszystko, co brzęczy w Twoim ogrodzie, jest potencjalnie zapylaczem. Te niezwykle fascynujące owady są bardzo przydatne; nie tylko w ogrodzie, ale także w rolnictwie, gdzie wiele upraw jest uzależnionych od zapylania. Istnieją tysiące gatunków brzęczących owadów, ale większość z nich nie jest klasyfikowana jako szkodniki. I chociaż możesz zobaczyć nagłówki gazet mówiące np. o „szerszeniu morderczym”, prawie na pewno nie zobaczysz go w swoim ogrodzie. Niektóre z owadów jak np. osy i szerszenie mogą jednak stanowić zagrożenie dla zdrowia, jeśli znajdują się w niewłaściwym miejscu. Artykuł, który właśnie czytasz odpowie na pytania, które z naszych brzęczących gości są szkodnikami, czy powinieneś się ich obawiać i raczej wezwać profesjonalną pomoc.

Pamiętaj, że nie wszystko co brzęczy jest szkodliwe. Wykonując zabieg likwidacji gniazd oś i szerszeni miej pewność, że nie usuwasz pszczół. Pszczoły są owadami pożytecznymi i są nam niezbędne do życia. O pszczoły należy również zadbać podczas wykonywania zabiegów takich jak odkomarzanie i oprysk na kleszcze. Zabiegi te należy wykonywać w porze gdy zapylacze nie latają, czyli wcześnie rano lub późno wieczorem. Należy zwracać uwagę na siłę i kierunek wiatru, żeby mieć całkowitą kontrolę nad zasięgiem wykonywanego zabiegu.

Osy

Osa pospolita (Vespula vulgaris) i osa niemiecka (Vespula germanica)

Te dwa gatunki są niemal identyczne, różnica polega jedynie na oznaczeniach na twarzy i klatce piersiowej. Osa pospolita ma zazwyczaj na przedniej stronie pyska czarne oznaczenie w kształcie „kotwicy”, natomiast osa niemiecka ma trzy charakterystyczne czarne kropki na żółtym tle. Długość ciała osy pospolitej jest różna, robotnice mają od 10 do 14 mm, zaś królowe 16-18 mm. Ciał jej pokryte jest mnóstwem delikatnych włosków, a odwłok u nasady jest bardzo przewężony. To charakterystyczne zwężenie to tzw. stylik. Na samym końcu odwłoka osy znajduje się groźne żądło, jest to miejsce najbardziej ruchome przez co osa może poruszać żądłem w dowolnym kierunku. Oba gatunki os są społeczne i mają jedną królową, która podczas swojego życia produkuje pomiędzy 3000 do 8000 robotnic. Oba gatunki tworzą gniazda wielkości piłki nożnej w ziemi lub na dachach czy drzewach. Pod koniec lata gniazda te porzucają i wracają do nich następnego lata.

Czy są groźne? Zazwyczaj atakują osobę tylko wtedy, gdy czują się zagrożone – i mogą jeszcze wezwać pomoc! Osy potrafią emitować feromony, które wysyłają wiadomość o zagrożeniu do pobliskich członków kolonii i do defensywnego, piekącego szału. Ukąszenia os są w najlepszym przypadku bolesne, a w najgorszym śmiertelne – mogą wywołać anafilaksję (nadzwyczajna nadwrażliwość, alergiczna bądź niealergiczna).

Usuwanie gniazda os może być bardzo niebezpieczne. Osy w gnieździe czują się zagrożone i często stają się agresywne. Mogą użądlić ciebie bądź innych, gdy będą broniły swojego gniazda, powodując wielokrotne użądlenia. W przeciwieństwie do pszczół, osy nie umierają po jednym użądleniu, mogą i będą cię żądlić kilka razy! Osy należy unicestwiać tylko wtedy, gdy stanowią zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa publicznego. Osoby bez odpowiedniego kombinezonu nie powinny się tym zajmować, najlepiej jeśli zrobi to jednak wyszkolona firma DDD. Pracownik wykonujący usuwanie gniazda czy osy ma odpowiednią wiedzę i sprzęt, aby bezpiecznie wykonywać tę pracę. Aby nieco załagodzić sylwetkę osy w naszych oczach, dodajmy, że jej kilka pozytywnych cech. Niewiele osób wie, że osy żywią się mszycami, mączlikami i gąsienicami, dzięki czemu zjadają niepotrzebne szkodniki niszczące plony.

Inne gatunki os

Osa czerwona (Vespula rufa)

Czerwone osy można rozpoznać po ich czerwonym zabarwieniu na odwłokach. Są gatunkiem społecznym, który buduje małe gniazda pod ziemią. Jedna królowa wyprodukuje około 300 robotnic. Żyje w strefie tropikalnej bądź subtropikalnej.

Osa saksońska (Dolichovespula saxonica)

Można je rozpoznać po pojedynczej żółtej linii biegnącej od tylnej części głowy do każdego skrzydła. Nie stają się agresywne, chyba że ich gniazdo jest zagrożone. Występuje w Europie oraz w północnej i środkowej Azji^.Gatunek synantropijny. Owalne lub jajowate gniazda buduje na elementach budynków, strychach, w szopach i altanach.

Osa drzewna (Dolichovespula sylvestris)

Średniej wielkości osa z widocznymi długimi włosami na twarzy i głowie oraz całkowicie czarną częścią środkową. Zwykle nie jest to problematyczna i nie stwarza zagrożenia dla ludzi, może użądlić jeśli czuje się zagrożona i jeśli jej gniazdo jest zagrożone.

Osa leśna (Siricidae)

Osa leśna posiada charakterystyczne żółto-czarne pasy i wyraźnie długie żądło i długi odwłok. Jest naprawdę dużym osobnikiem, ale jest dla nas nieszkodliwa- poluje na pszczoły. Samice składają jaja w sosnach, gdzie larwy rozwijają się do pięciu lat. Może to prowadzić do sytuacji, że dorosłe osobniki czasami wynurzają się z drewna dopiero podczas prowadzonej już obróbki drzewa w firmie meblarskiej

Pszczoły

W Polsce mamy kilkaset różnych gatunków pszczół, na świecie ok 20 tysięcy, wszystkie jednak żywią się nektarem i pyłem kwiatowym, zapylając jednocześnie rośliny. Dzięki temu, że jest ich aż tyle gatunków, zapylają różne kwiaty, w różnych warunkach. Spełniają niesamowicie ważną rolę w społeczeństwie i są bardzo pożyteczne. Rój pszczeli składa się z królowej matki, pszczół robotnic oraz trutni. Z jaj składanych tylko przez królową, tzw. diploidalnych wylęgają się jedynie samice. W zależności od sposobu odżywiania się tych larw wyrastają albo królowe albo robotnice. Larwy karmione są miodem, mleczkiem lub papką miodowo-pyłkową. Po trzech dniach z larw wylęgają się larwy i przepoczwarzają dalej, w matki, robotnice, trutnie itd.

Życie królowej- matki polega na składaniu jaj. Wabi trutnie specjalnym zapachem, które posiadają wydzielane przez nią feromony. Życie robotnicy polega w zasadzie na posłuszeństwie królowej i wykonywaniu swoich obowiązków, takich jak: Czyszczenie ula, dbanie o larwy, odbieranie nektaru od robotnic-zbieraczek, zbieranie nektaru czy wody. Trutnie pojawiają się w ulu jedynie na wiosnę, w liczbie ok.2,5 tyś. Ich jedynym zadaniem jest unasienienie królowej. Oczekują więc bezczynnie na jej lot godowy, podczas którego dochodzi do zapłodnienia. Te trutnie, które zapłodnią królową giną, a reszta wraca do gniazda i pomaga w jego ocieplaniu do jesieni, następnie zostają z niego wygnane i giną.

Gatunki pszczół

Pszczoła miodna (Apis mellifera)

Sylwetka pszczoły miodnej przybliżona została powyżej. Zbierają głównie nektar i pyłek kwiatowy, zapylając tym samym rośliny owadopylne. Dostarczają nam min. miód, wosk, kit pszczeli, mleczko pszczele i pierzgę. Pszczoła unosi się w powietrzu za pomocą dwóch par skrzydeł z błony przezroczystej. Rzadko stwarzają problemy jako szkodniki. Jednak zdziczałe roje mogą osiedlać się w niepożądanych miejscach, takich jak kominy i wnęki ścienne. Jad pszczeli może powodować obrzęki, jednakże nie jest to dla nas niebezpieczne. Uważać powinny jedynie osoby uczulone na ten jad. Pszczoły miodne są małe i różnią się kolorem od złotobrązowego do prawie czarnego. Pszczoły są prawnie chronione, a usługami pielęgnacyjnymi gniazd, osobników i produktów pszczelich zajmują się pszczelarze.

Pszczoła Środkowoeuropejska

Podgatunek pszczoły miodnej, występuje w Europie Północnej. Charakteryzują się ciemno-szarym ubarwieniem. Są niezwykle ruchliwe, odporne na warunki klimatyczne. Mogą latać w dni pochmurne i przy niskich temperaturach. Zbierają spadź. Charakteryzuje ich niestety niska miodność i bywają bardzo agresywne.

Pszczoła kaukaska

W porównaniu ze swoją poprzedniczką nie jest odporna na niskie temperatury. Mają wyjątkowo długie języczki przez co doskonale zapylają rośliny, ciemne ubarwienie pokryte jasnoszarymi, krótkimi włoskami. Tę rasę ceni się za wyjątkową łagodność i niską skłonność do rójki.

Pszczoła kraińska

jest drugim najczęściej hodowanym podgatunkiem pszczoły miodnej na świecie. Pochodzi z południowej części Alp Austriackich, Gór Dynarskich i północnych Bałkanów. Jest nieagresywna w stosunku do ludzi, ale za to doskonale broni się przed innymi owadami. Pszczoła kraińska jest odporniejsza na inne bakterie i wirusy niż inne podgatunki.

Pszczoła włoska (liguryjska)

jak sama nazwa wskazuje pochodzi z kontynentalnej części Włoch. Odporna na zimowe klimaty, przetrwała ostatnią epokę lodowcową. Przystosowała się do większości różnych klimatów, od subtropikalnych po chłodne umiarkowane. Jest gatunkiem miododajnym i wydajnym, niezwykle delikatnym. Produkuje bardzo dobry miód z czerwonej koniczyny. Nadaje się idealnie do pasiek towarowych i wędrownych, a nie do pasiek w regionach nadmorskich. Jest bardziej podatna na choroby niż inne podgatunki.

Pszczoła miodna Buckfast

powstała z połączenia, aż 7 ras pszczół. Zawiera również geny dwóch gatunków afrykańskich. Pszczoła jest bardzo łagodna, nierojliwa, dobrze znosi warunki zimowe. Hodowana w Polsce, przynosi więcej miody niż krzyżówki innych ras europejskich.

Szerszenie

Są najbardziej spokrewnione z osami, a wraz z trzmielami, pszczołami zaliczane są do owadów błonkoskrzydłych. Mają podobną budowę, ale nieco różną biologię. W rodzinie szerszenia występują: samice-królowe (płodne), samice-robotnice (bezpłodne) oraz samce. W porównaniu do os, szerszenie są dwa razy większe i grubsze. Mają za to bardzo podobne ubarwienie jak one. Królowa potrafi osiągać rozmiar do 35 mm, robotnica do 24mm, a samce 23mm. Samice zapładniane są od koniec lata lub wczesną jesienią i do wiosny oczekują na potomstwo. Królowa składa swoje jaja w gnieździe do nowo powstałych komórek.

Uważa się je za mało agresywne istoty, które atakują jedynie zaniepokojone. Mogą żądlić nawet w nocy. Bardzo często atakują nawet siebie. Ich aktywność związana jest ściśle z temperaturą środowiska. Pożywieniem są dla nich owady, sok z wyciekających drzew oraz fermentujące owoce, które opadły już z drzew. Nie pogardzą również piwem czy winem stojącym na stole Komunikują się ze sobą za pomocą skomplikowanych ruchów ciała oraz feromonów. W przypadku niebezpieczeństwa wysyłają do siebie feromon alertu, informujący inne osobniki o zagrożeniu i gotowości do ataku. Jeśli zabijesz szerszenia powinieneś niezwłocznie oddalić się z tego miejsca, bowiem za chwilę przyleci „grupa wsparcia” i twoje problemy będą dużo większe.

Szerszenie, podobnie jak osy potrafią żądlić swoje ofiary wielokrotnie, pszczoły od razu giną. Po ukąszeniu przez szerszenia możemy odczuwać osłabienie, poty, duszności, a jeśli jesteśmy uczuleni, może dojść do wstrząsu anafilaktycznego. Niezbędna jest wówczas natychmiastowa opieka medyczna. Szerszenie budują swoje gniazda na terenach suchych i osłoniętych, a budulcem jest przeżute drewno ze śliną. Miejsca idealne na gniazdo to stodoła, strychy, kominy i poddasza. Duże gniazda mogą mieć średnicę nawet 50 cm. Gniazda szerszeni usuwa się, jednakże nie wolno robić tego osobom nie wykwalifikowanym i odpowiednio nie ubranym. Jeśli gniazdo jest aktywne (od wiosny do jesieni) zajmują się tym specjalne firmy DDD, posiadający odpowiedni sprzęt, odzież i przede wszystkim wiedzę.

Gatunki szerszeni

Szerszeń europejski (Vespa crabro)

Szerszeń europejski, dwukrotnie większy od osy z brązowymi i żółtymi znaczeniami, nie jest częstym widokiem. Tylko sporadycznie wchodzą do domów, więc jeśli w Twoim domu lub firmie rośnie aktywność szerszeni, zadzwoń po poradę do profesjonalnego kontrolera szkodników.

Szerszeń azjatycki (Vespa velutina)

Czarny lub ciemnobrązowy, kluczowe cechy to wyraźny żółty pasek z tyłu, delikatny, jasnożółty „pas” w talii i czarna głowa z pomarańczową lub żółtą twarzą. Szerszeń azjatycki obserwowano w Wielkiej Brytanii od 2016 roku i są one inwazyjnym gatunkiem drapieżnym, który może mieć niszczycielski wpływ na przyrodę. Szerszenie azjatyckie zjadają pszczoły miodne. Są mniejsze od zwykłych szerszeni i mają ciemny brzuch i czwarty żółty segment. Innym sposobem na określenie różnicy jest to, że szerszenie azjatyckie mają jasnożółte końce nóg, natomiast zwykłe szerszenie mają ciemne nogi.

Gigantyczne szerszenie azjatyckie (Vespa mandarinia)

Gigantyczne szerszenie azjatyckie posiadają żółte głowy, czarną część środkową i żółto-czarne lub brązowe paski na brzuchu. Mówi się o ich „szerszenie mordercze”, z uwagi na ich drapieżność. Pochodzą z Azji Wschodniej i Japonii i cieszą się złą sławą z powodu dziesiątkowania kolonii pszczół miodnych. Dzięki toksycznemu jadowi, który dostarczają ich duże żądła, owad jest odpowiedzialny za około 30 do 50 zgonów ludzi rocznie w Japonii.

Trzmiele – przez większość osób zwana „bąkami”

Stanowią ostatnią omawianą przez grupę owadów, poświęćmy mu zatem chwilę. Trzmiel to nic innego jak duża, krępej budowy, silna i umięśniona pszczoła o czarnym ubarwieniu z poziomymi pasami koloru żółtego. Do tego trzmiel jest dość mocno owłosiony. Długość trzmiela to ok 30 mm. Posiada dwie pary przezroczystych skrzydełek, przez ich drgania w locie trzmiele wydają specyficzny dźwięk (buczenie). Nie jest agresywny i niebezpieczny, ale w obronie własnej potrafi dotkliwie użądlić. Podobnie jak w przypadku szerszeni, trzmiele w gnieździe dzielimy na płodne- matki, niepłodne- robotnice oraz samce. Żyj w koloniach, a na swoje gniazda często wybierają sterty kamieni, drzew bądź lokują je pod ziemią, p. w norach. Gniazda składają się z części zewnętrznej jak i dwóch wewnętrznych. Część zewnętrzna to liście, pierwsza wewnętrzna to miejsce na składowanie jak, a druga gromadzenie zapasów pokarmu.

Cykl rozwojowy trzmiela trwa około 21 dni. Larwy karmione są mleczkiem oraz pyłkiem kwiatowym. Pożywienie do gniazda przynoszą samice- robotnice, a nie samce. Oni jako młode osobniki wcześnie wyfruwają z gniazda w poszukiwaniu pożywienia na kwiatach, ale nie zaopatrują w nie rodziny. Dojrzałe osobniki już po 10 dniach odbywają tzw. lot godowy przyciągani za pomocą specjalnego zapachu wydzielanego przez samice. W Polsce mamy ok. 30 gatunków trzmieli, a na świecie zanotowano ich około razy więcej. Pełnią niezwykle istotną rolę w zapylaniu kwiatów oraz kwiatów warzyw, jak ogórki, fasola, pomidor czy cukinia. Zapylają również sporo roślin w sadach uprawnych, jak gruszę, śliwę, jabłonie, maliny czy wiśnie.

W porównaniu do pszczół zapylają kwiaty dłużej i zaczynają już bardzo wczesną wiosną, ponieważ są bardziej odporne na niższe temperatury (8-10 stopni). Niestety populacja zmniejsza się drastycznie, poprzez chemizację rolnictwa oraz zabiegi typu wypalanie traw. Ich naturalnymi wrogami są trzmielnice, które na nich pasożytują oraz oczywiście ptaki- trzmielojady bądź dzierzby srokosze. Oto kilka rodzajów tych pociesznych stworzeń:

Gatunki trzmieli

Wczesny trzmiel (Bombus pratorum)

Mały gatunek, który można zobaczyć już w kwietniu lub maju, wczesny trzmiel ma czerwony ogon, który różni się odcieniem, z żółtym paskiem na brzuchu. Samce są często bardzo żółte, i posiadają bardzo wyraźne żółte włoski na twarzy.

Trzmiel rudoogoniasty (Bombus lapidarius)

Występują często w Wielkiej Brytanii. Królowe i robotnice są kruczoczarne, z jasnoczerwonym ogonem pokrywającym do 50% brzucha.

Mały trzmiel ogrodowy (Bombus hortorum)

Rozpowszechniony gatunek, często spotykany w ogrodach i parkach. W Polsce jest o gatunkiem chronionym. Budowę ma prawie identyczną jak gatunek klasyczny. Cykl życia trzmiela ogrodowego jest nieco krótszy od innych trzmieli.

Trzmiel drzewny (Bombus hypnorum)

Występuje w ogrodach i lasach min. w Wielkiej Brytanii, dla wyjaśnienia po raz pierwszy przybył do tego kraju w 2001 roku.

Tree Bumblebee to bardzo charakterystyczny gatunek, o całkowicie rudobrązowej części środkowej, czarnym odwłoku i białym ogonie.

Trzmiel bielik (Bombus lucorum)

Typowy czarno-żółty gatunek występujący w siedliskach w Wielkiej Brytanii. Posiada cytrynowożółty kołnierz za głową, jasnożółty pas na środku i czysty biały ogon. Samce mają jasnożółty zarost.

Jeśli do tej pory, drogi czytelniku, miałeś trudności z odróżnieniem przedstawionych tu bzyczących osobników, mamy nadzieję, że powyższy artykuł dostarczył Tobie potrzebnej wiedzy. Jeśli kiedykolwiek napotkasz na swojej drodze osę, szerszenia, pszczołę czy trzmiela to nie zabijaj jeśli nie musisz! Pomyśl, ponieważ zabijając wartościowego owada jak pszczołę czy trzmiela przyczyniasz się do zmniejszenia ich populacji oraz produkcji np. miodu. Warto nauczyć rozróżniać się te owady i wiedzieć kiedy reagować, a kiedy móc w spokoju i z zachwytem patrzeć na otaczający nas świat, parki, ogrody i latające po nich owady